Wateroverlast: wie dient actie te ondernemen?

Op 20 mei 2024 werd Buitenpost getroffen door een wolkbreuk met als gevolg ondergelopen straten en huizen. In het zuiden van Duitsland braken begin juni dammen door vanwege aanhoudende zware regenval. Volgens een nieuwsbericht van de NOS viel op sommige plaatsen in 24 uur meer dan 1000 millimeter regen. Deze voorvallen blijken geen uitzonderlijke gebeurtenissen: april en mei waren nog niet eerder zo nat en niet eerder waren twaalf maanden achter elkaar zo nat als afgelopen juni 2023 tot en met mei 2024. Bovendien voorspellen verschillende klimaatscenario’s dat de komende decennia het aantal buien met veel neerslag alleen maar verder toe zal nemen.

Het is niet moeilijk voor te stellen dat het aantal gevallen van wateroverlast is gestegen en hoogstwaarschijnlijk alleen maar meer zal stijgen. Wateroverlast kan zich hierbij in verschillende vormen voordoen. Te denken valt aan een agrariër die een deel van zijn percelen niet kan gebruiken vanwege de inzet daarvan als een waterberging, maar ook aan ondergelopen kelders of vernatting van gronden.

Wie dient in een geval van wateroverlast actie te ondernemen? In dit blog sta ik stil bij de toedeling van de watertaken bij wateroverlast.

De uitoefening van watertaken is bij verschillende organen belegd. Voor de toedeling van taken aan bestuursorganen zijn de artikelen 2.16 tot en met 2.19 van de Omgevingswet (hierna: ‘Ow’) van belang. Als uitgangspunt geldt dat de uitoefening van taken en bevoegdheden op grond van de Ow wordt overgelaten aan de gemeente, tenzij daarover andere regels zijn gesteld. Uit artikel 2.16 Ow volgt dat kort gezegd de volgende watertaken aan de gemeente zijn toegewezen:

• De hemelwatertaak: de gemeente is verantwoordelijk voor de doelmatige inzameling van afvloeiend hemelwater (regen waardoor wateroverlast kan ontstaan) wanneer eigenaren daar zelf redelijkerwijs niet in kunnen voorzien.
• De grondwatertaak: in openbaar gemeentelijk gebied dient de gemeente (voor zover niet belegd bij een ander bestuursorgaan) ervoor te zorgen dat structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand zoveel mogelijk worden voorkomen; en
• De afvalwatertaak: de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater.

Op grond van artikel 2.17 Ow berusten bij het waterschap in beginsel de hoofdtaken om 1) watersystemen te beheren en 2) stedelijk afvalwater te zuiveren.

Het uitvoeren van watertaken is echter niet enkel belegd bij het waterschap en de gemeente. Ook andere bestuursorganen hebben (mogelijk) watertaken. Artikel 2.18 respectievelijk 2.19 Ow bevat bijvoorbeeld regels over watertaken van de provincie en het Rijk. Maar ook voor de burger is een taak weggelegd. Uit de hemelwatertaak van de gemeente (zie hierboven) volgt bijvoorbeeld dat de gemeente enkel verantwoordelijk is voor de inzameling en afvoer van regenwater, wanneer de eigenaar zelf daar redelijkerwijs niet in kan voorzien. Daaruit volgt dat de eigenaar van het terrein waarop de regen valt, in eerste instantie zelf verantwoordelijk is voor de afvoer van de regen en het voorkomen van wateroverlast.

De vraag waar de verantwoordelijkheid van de burger bij waterschade ophoudt, en die van de gemeente begint, wordt met regelmaat aan een rechter voorgelegd. Een sprekend voorbeeld betreft de uitspraak van het hof Amsterdam van 10 januari 2017 (ECLI:NL:GHAMS:2017:74). In deze zaak stelde een inwoner de gemeente aansprakelijk voor schade na een tweetal overstromingen. De gemeente wees de aansprakelijkheid van de hand, waardoor de inwoner ervoor koos deze aan een rechter voor te leggen. In deze zaak bleek onder meer dat de inwoner door eigen toedoen niet op het riolerings- en afwateringssysteem was aangesloten. Daarnaast bleek het perceel van hem ten opzichte van de omringende percelen lager te liggen, wat zijn perceel van nature uiterst kwetsbaar maakt voor wateroverlast. Overtollig water verzamelt zich immers doorgaans op het laagst gelegen punt in het terrein. De gemeente werd na een uitgebreide behandeling van de grieven in het gelijk gesteld en de vorderingen werden dan ook afgewezen.

Bovenstaande is slechts een van de vele gevallen waarbij een schadeclaim bij een bestuursorgaan wordt neergelegd vanwege wateroverlast. Hieronder volgt een kleine greep uit recente uitspraken:

• Op 28 november 2023 oordeelde het hof ’s-Hertogenbosch over een aansprakelijkstelling van de gemeente en een projectontwikkelaar vanwege wateroverlast op percelen en bij woningen na de realisatie van een project. Het hof achtte hen beide aansprakelijk (ECLI:NL:GHSHE:2023:3978);
• De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: ‘de Afdeling’) oordeelde op 29 november 2023 over een verzoek om nadeelcompensatie vanwege wateroverlast op percelen, met schade aan bessenstruiken als gevolg. De Afdeling overwoog dat het nadeelcompensatieverzoek terecht was afgewezen. Er was niet voldaan aan het causaliteitsvereiste, meer specifiek doordat niet aannemelijk was gemaakt dat de schade zou zijn uitgebleven als de stuw tijdig op een lagere overstorthoogte was ingesteld (ECLI:NL:RVS:2023:4412);
• Op 13 februari 2024 oordeelde het hof ’s-Hertogenbosch over een aansprakelijkstelling van het waterschap voor vernattingschade en droogteschade. Gesteld werd dat het waterschap te kort was geschoten als waterbeheerder. Met toepassing van de zogenoemde Bargerbeek-jurisprudentie (is het waterschap, gezien de concrete omstandigheden van het geval en de verschillende bij het beleid betrokken belangen en de beperkte middelen, beneden de zorg van een goed beheerder gebleven?) overwoog het hof dat het waterschap zich voldoende had ingespannen om de balans te houden tussen nat en droog (ECLI:NL:GHSHE:2024:428).

In dit blog stond ik kort stil bij de toedeling en beheer van watertaken in Nederland. Dit in het kader van de vraag wie actie dient te ondernemen bij wateroverlast. Ik heb uitgelegd dat de watertaken in Nederland zijn belegd bij verschillende instanties. Voor bijvoorbeeld gemeentes en waterschappen is een grote taak weggelegd, maar ook inwoners kunnen plichten hebben op het gebied van het waterbeheer. Een uiteenzetting van de exacte verdeling van taken op het gebied van waterbeheer strekt voor dit blog te ver. De toepasselijke regels kunnen bovendien per specifiek geval en beheergebied verschillen. Voor diegenen die te maken hebben met waterbeheer is het goed om na te gaan welke taken en bevoegdheden precies behoren bij hun watertaak. Eén ding staat namelijk als een paal boven water: een schadeclaim ligt al snel op de loer bij wateroverlast.  

Wilt u meer weten over de toedeling en beheer van watertaken en aansprakelijkstellingen bij wateroverlast? Of andere onderwerpen uit het waterrecht of bestuursrecht? Neem dan contact op met één van onze specialisten.