Cliëntenonderzoek-Wwft - Is de bank poortwachter of uitsmijter?

In de vorige blog stonden we stil bij de naleving van de Wwft regels door bunq. Zoals blijkt uit de bunq-casus leidt de uitvoering van Wwft-verplichtingen geregeld tot problemen. De regels worden door banken en toezichthouder niet steeds op dezelfde wijze uitgelegd. In de praktijk leidt dat regelmatig tot boetes van aanzienlijke omvang, bijvoorbeeld omdat niet wordt voldaan aan de eis van een adequaat cliëntenonderzoek-Wwft, hun poortwachtersrol. Maar van poortwachter naar uitsmijter is een kleine stap. Vanwege deze risico’s nemen banken namelijk steeds vaker het zekere voor het onzekere. Ze gaan vaker en sneller over tot het opzeggen van bankrekeningen en soms zelfs tot het beëindigen van de bankrelatie.

Banken spelen een sleutelrol bij de toegang voor consumenten en ondernemingen tot het financiële systeem. Zonder bankrekening kan men eigenlijk niet deelnemen aan de maatschappij. De rechtspraak bevestigt dat. Voor consumenten heeft de Europese wetgever daarom voorzien in een zogeheten basisbetaalrekening: aan iedereen die regelmatig in de EU verblijft, moet een bank desgevraagd zo’n rekening verstrekken. Voor bedrijven bestaat dat wettelijke recht (nog) niet. In de vorige blog kwam aan de orde dat banken daarnaast nog een belangrijke functie hebben: het financiële systeem beschermen tegen misbruik en criminaliteit. Dit is de poortwachtersfunctie.
De Wet ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering, oftewel de Wwft, verplicht Nederlandse banken om een cliëntenonderzoek-Wwft te doen en om ongebruikelijke transacties van die klanten te melden. Ook moet de bank, als de klant eenmaal binnen is, de relatie doorlopend monitoren. De poortwachtersfunctie gaat dus door als de klant de poort door is. Uiteindelijk kan de poortwachter een uitsmijter blijken, want het beëindigen van de bankrelatie komt meer dan eens voor. In dit blog gaan we dieper op die poortwachtersfunctie in, met name op het cliëntenonderzoek-Wwft en de monitoring van transacties.

Een belangrijke uitwerking van de poortwachtersfunctie is het verplichte cliëntenonderzoek-Wwft. Dat moet voorafgaand aan het verlenen van een bancaire dienst worden verricht. Kan het cliëntenonderzoek-Wwft niet worden uitgevoerd, dan mag de bank geen rekening openen.

In de meeste gevallen moet de bank een regulier cliëntenonderzoek-Wwft doen, soms een beperkt en soms een verscherpt cliëntenonderzoek-Wwft.

Het reguliere cliëntenonderzoek-Wwft bestaat uit:

• identificatie van de klant en verificatie van de identiteit van de klant;
• het, waar relevant, identificeren en verifiëren van de uiteindelijk belanghebbende (UBO) (voor nadere uitleg over het begrip UBO verwijs ik u naar deze (hyperlink https://yspeert.nl/yspeert-learning/kennisbank/wat-is-een-ubo/) blog);
• het vaststellen van het doel en de aard van de relatie; en
• het voortdurend controleren van de relatie en de verrichte transacties, met daarbij een onderzoek naar de bron van het vermogen van de klant (transactiemonitoring).

Met name het laatste punt ligt soms gevoelig in het cliëntenonderzoek-Wwft: als klant moet u aangeven hoe u aan uw geld bent gekomen. In dat verband wil de bank weten wie uw klanten zijn, waar ze vandaan komen en of op dat vlak mogelijk risico’s spelen.  

De omvang van het cliëntenonderzoek-Wwft is afhankelijk van het risico op witwassen of terrorismefinanciering. Een verscherpt cliëntenonderzoek-Wwft moet bijvoorbeeld worden gedaan wanneer de klant actief is in een branche waar het risico op witwassen of terrorismefinanciering hoog is, zoals een auto- of ijzerhandelaar. Daarin gaat van oudsher veel contant geld om. Een ander voorbeeld is als de klant gevestigd is in een land dat op een zwarte lijst staat, zoals Noord-Korea, Iran of Rusland.

Als de klant een overheidsinstelling is of een beursgenoteerde onderneming, dan schat de wetgever het risico op witwassen of financieren van terrorisme juist lager in. Dan mag de bank volstaan met een beperkt cliëntenonderzoek-Wwft.

Als er geen (volledig) cliëntenonderzoek-Wwft kan worden uitgevoerd, mag de bank geen relatie met een klant aangaan of voortzetten.

Naast het onderzoek aan de poort (cliëntenonderzoek-Wwft) moet de bank ook doorlopend de transacties van haar klanten monitoren. Als de bank een ongebruikelijke transactie ontdekt, ontstaat er een meldplicht. Maar wanneer is een transactie ongebruikelijk? Daarbij kijkt de bank naar het gebruikelijke transactiepatroon op een bankrekening. Als een storting, opname of betaling van dat patroon afwijkt, moet de bank dus iets doen. Of een betaling als ongebruikelijk kwalificeert, verschilt dus per klant en hangt af van verschillende omstandigheden, zoals:

• opnames, stortingen of betalingen van aanzienlijke omvang met contant geld;
• geldwisseltransacties van aanzienlijke omvang;
• transacties van aanzienlijke omvang die niet verklaard kunnen worden uit de gewone bedrijfsvoering van een klant;
• omschrijvingen bij transacties die niet verklaard kunnen worden uit de gewone bedrijfsvoering van een klant;
• betalingen naar een hoog risicoland of een oorlogsgebied (bijvoorbeeld Afghanistan, Irak of de Bahama’s).

Wanneer een bank een ongebruikelijke transactie constateert, moet zij deze melden bij de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU). De bank mag niemand informeren over deze melding, dus ook niet aan de klant zelf. In de praktijk zal de bank veelal eerst vragen waar het geld vandaan komt, waarvoor het wordt gebruikt of waartoe de transactie dient.

De Wwft heeft de bancaire sector met aanzienlijke onderzoeksplichten naar haar klanten en haar geld geconfronteerd. Het niet-naleven daarvan kan de bank duur komen te staan. Banken voeren hun controles ter voorkoming daarvan op en dat kunt u in de praktijk ook merken. Krijgt u schriftelijke vragen van uw bank? Wees dan alert. Win advies in over wat te doen, want u zult de eerste niet zijn bij wie de poortwachter uiteindelijk een uitsmijter blijkt te zijn. Het gebeurt steeds vaker dat de bank de rekening opheft, omdat die vragen niet of niet tijdig zijn beantwoord. Alles voor de strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering.

Heeft u een vraag over bovenstaande blog? Of bent u geconfronteerd met vragen van uw bank in het kader van haar onderzoeksplicht naar haar klanten en diens transacties (cliëntenonderzoek-Wwft)? Neemt u dan vooral contact met ons op, wij helpen u graag!