Woningcorporatie als aanbestedende dienst

In zijn algemeenheid is er verdeeldheid onder juristen over de vraag of woningcorporaties als aanbestedende dienst moeten aangemerkt in de zin van de Europese richtlijn en het Besluit aanbestedingsregels overheidsopdrachten (BAO), waarmee een woningcorporatie dus ook aan Europese aanbestedingsregels kan worden onderworpen. Niet alle juristen zijn het erover eens of er sprake is van de vereiste toezicht door de overheid. Er is geen rechtelijke uitspraak die hier definitief uitsluitsel over geeft. Op dit moment voldoen woningcorporaties in ieder geval aan twee van de drie vereisten om te worden aangemerkt als publiekrechtelijke instelling. Zij voorzien in behoeften van algemeen belang anders dan van industriële of commerciële aard en zij hebben rechtspersoonlijkheid. Het derde vereiste betreft de aanwezigheid van overwegende overheidsinvloed. Vaak wordt betoogd dat het toezicht van de overheid op woningcorporaties in Nederland niet zo ver reikt dat gesproken kan worden van overwegende overheidsinvloed. Om die reden worden woningcorporaties niet beschouwd als publiekrechtelijke instelling..
Een zorgvuldige bestudering van het huidige toezichtmechanisme op woningcorporaties lijkt een andere conclusie tot gevolg te moeten hebben. De aanwijzings- en goedkeuringsbevoegdheden van de minister en het Centraal Fonds Volkshuisvesting zijn dermate verreikend dat wel degelijk sprake lijkt te zijn van de vereiste overwegende overheidsinvloed. Dit standpunt zal worden versterkt wanneer de recent door de ministerraad goedgekeurde wijziging op de Woningwet van kracht wordt. Hierdoor zal namelijk een nieuwe toezichthoudende autoriteit worden opgericht. Deze nieuwe autoriteit zal financieel toezicht houden op woningcorporaties. De autoriteit krijgt zelfstandige bevoegdheden, waaronder de mogelijkheid een aanwijzing te geven. Met de invoering van een dergelijke autoriteit lijkt het niet langer houdbaar te betogen dat geen sprake is van overwegende overheidsinvloed op woningcorporaties.
Een algehele Europese aanbestedingsplicht voor woningcorporaties komt daarmee steeds dichterbij.
De Minister voor Wonen, Wijken en Integratie heeft echter onlangs het standpunt ingenomen dat op basis van de huidige regelgeving woningcorporaties geen aanbestedende dienst zijn. Dat is opmerkelijk want dat standpunt is zoals voornoemd voor discussie vatbaar.

Parallel aan de discussie over de vraag of er wel of geen sprake is van toezicht bij corporaties kwam er een andere discussie op gang, die er toe heeft geleid dat de Europese Commissie bij beschikking heeft afgedwongen dat er een ministeriële regeling kwam die onder meer als voorwaarde voor het toestaan van staatsteun aan woningcorporaties eist dat opdrachten voor het doen bouwen van en treffen van voorziening voor maatschappelijk vastgoed worden aanbesteed. Aanleiding tot het besluit van de Commissie waren klachten dat de markt van het commercieel vastgoed verstoord werd door diverse faciliteiten die als staatssteun konden worden aangemerkt en waarvan woningcorporaties niet alleen bij sociale woningbouw maar ook bij het realiseren van commercieel vastgoed konden profiteren. Met ingang van 1 januari 2011 is de "Tijdelijke regeling diensten van algemeen economisch belang", hierna "de regeling" in werking getreden (Staatscourant 17515). Deze regeling is aanvankelijk bedoeld voor twee jaren.

Art 5 lid 1 van de Regeling bepaalt dat het doen bouwen en treffen van voorzieningen aan maatschappelijk vastgoed moet worden aanbesteed. In dit verband wordt onder maatschappelijk vastgoed verstaan (Bijlage 1 bij artikel 2 onderdeel f van de Regeling)

- buurthuizen
- gemeenschapscentra
- jongerencentra (zonder horecavoorziening)
- basisscholen, vmbo-mbo scholen, vwo-scholen, schoolgebouwen voor speciaal onderwijs
- brede scholen met bijv. peuterzaal, kinderopvang, voor- tussen en
naschoolse opvang, buurtsporthal, en -complex (zogeheten multifunctionele accommodaties)
- wijksportvoorzieningen
- ruimten voor maatschappelijk werk
- ruimten voor welzijnswerk
- opvangcentra (blijf van mijn lijf-huizen, dag- en nachtopvang voor
dak- en thuislozen en verslaafden)
- zorgsteunpunten
- steunpunten voor schuldsanering en budgetbeheeradvies voor huishoudens in financiële
problemen
- centra voor jeugd en gezin
- ruimten voor dagbesteding gehandicapten/ouderen incl. enige zorginfrastructuur
- hospices
- multifunctionele centra voor maatschappelijke dienstverlening
- dorps- of wijkbibliotheken
- eigen kantoorruimten
- veiligheidshuizen
- centra voor werk(gelegenheid) en/of bevordering van bedrijvigheid in de wijk
- kleinschalige culturele activiteiten.

In het tweede lid van artikel 5 is bepaald dat de bouw van maatschappelijk vastgoed zelfs Europees moet worden aanbesteed (conform Europese aanbestedingsrichtlijn) indien de aanneemsom hoger is dan €4,845 miljoen exclusief omzetbelasting.

Overigens wordt in de toelichting bij de regeling opgemerkt dat de woningcorporaties geen aanbestedende diensten zijn en dat voor het bouwen van commercieel vastgoed en woningen geen aanbestedingsplicht geldt. De juistheid van die bewering wordt op grond van het bovenstaande door velen betwijfeld.

Wilt u meer weten over dit onderwerp? Neem dan contact op met Ruth Pruim.