Wat is een cao en wie zijn daarbij partij?

Regelmatig gaan werknemers op de barricade, veelal bijgestaan door hun vakbonden, om betere arbeidsvoorwaarden bij hun werkgever af te dwingen. Een staking is dan ook een effectief gebleken middel, vooral in de strijd om verbetering van de collectieve arbeidsvoorwaarden, oftewel: de cao. In deze blog terug naar de basics. Wat is een cao en wie zijn daarbij partij? En, misschien nog wel belangrijker: wanneer zijn werkgever en werknemer aan een cao gebonden? Kan dit ook als u geen partij bij de onderhandelingen bent geweest? Hoe het zit, leest u in deze blog.

Een cao is niets meer dan een schriftelijke overeenkomst tussen enerzijds één of meer werkgevers en anderzijds één of meer werknemersverenigingen. Werknemers sluiten dus niet zelf een cao af, maar laten zich daarbij vertegenwoordigen door hun werknemersvereniging. In de volksmond een vakbond genoemd, zoals de FNV of CNV. Ook werkgevers kunnen zich verenigen, in dat geval spreken we van een werkgeversorganisatie. Dit zijn de contractspartijen, die om de zoveel tijd met elkaar in onderhandeling treden voor een nieuwe cao. In de regel is een cao slechts een bepaalde tijd geldig. Meestal vijf jaar of korter, daarna gaan partijen opnieuw om tafel.

Het spreekt wellicht voor zich, in de cao wordt het onderhandelingsresultaat neergelegd waarover de contractspartijen afspraken hebben gemaakt. Dit zijn veelal afspraken over de arbeidsvoorwaarden die relevant zijn voor een bepaalde sector. Denk bijvoorbeeld aan afspraken over het minimumloon, de (ploegen)toeslagen, de werktijden of het aantal vakantiedagen. Van dergelijke bepalingen mag doorgaans niet ten nadele van de werknemer worden afgeweken.

Het is van belang om twee soorten cao’s van elkaar te onderscheiden. In de eerste plaats  de bedrijfstak-cao, deze geldt voor alle bedrijven binnen een bepaalde sector. Denk aan de bouw, het voortgezet onderwijs of de horeca. De tweede is de ondernemings-cao. Anders dan de bedrijfstak-cao, is deze alleen van toepassing op een enkel bedrijf. Grote bedrijven zoals Shell en Philips hebben een dergelijke “eigen” cao.

Is eenmaal een cao tot stand gekomen, dan rijst  de vraag wie aan deze cao is gebonden. Een logisch antwoord zou zijn: iedereen die bij de totstandkoming van de cao als partij is betrokken. Dit antwoord is slechts ten dele juist. Partijen die niet aan de onderhandelingstafel hebben plaatsgenomen, kunnen namelijk toch gebonden zijn aan een cao. Hoe zit dit?

Kortgezegd kunnen werkgever en werknemer aan een cao gebonden zijn op de volgende manieren:

1. door lidmaatschap van één van de partijen die betrokken zijn bij de totstandkoming van de betreffende cao;
2. door de betreffende cao met een incorporatiebeding in de arbeidsovereenkomst van toepassing te verklaren;
3. doordat de betreffende cao algemeen verbindend is verklaard (avv).

1. Gebondenheid door lidmaatschap van één van de cao-partijen
Terug naar de onderhandelingstafel. Zoals besproken kunnen werkgevers en werknemers zich laten vertegenwoordigen door een vereniging waarvan zij een lidmaatschap hebben. Als een cao tot stand komt en u als werkgever lid bent van een betrokken werkgeversvereniging, dan bent u  gebonden aan deze cao. Lidmaatschap leidt dus tot gebondenheid, voor zover de vereniging betrokken is bij de onderhandelingen en de totstandkoming van de cao. Het gevolg hiervan is dat, in het voorbeeld van de werkgever, voor hem ook de verplichting ontstaat de cao op juiste wijze toe te passen en na te leven. Vanzelfsprekend is niet slechts sprake van een verplichting, aan de cao kunnen ook rechten worden ontleend.

Bent u geen lid van één van de cao-partijen? Dan kunt u dus geen aanspraak maken op de inhoud van de betreffende cao, maar rust op u ook geen verplichting om deze na te leven. Er is dan sprake van ongebondenheid. In de praktijk lopen gebonden en ongebonden werkgevers en werknemers door elkaar. Dit is niet alleen verwarrend maar leidt veelal, afhankelijk van hun hoedanigheid, ook tot verschillende uitkomsten. Ik noem ze hieronder.

Gebonden werkgever en gebonden werknemer
Zowel de werkgever als de werknemer zijn in dit geval lid van een vereniging. Indien beide verenigingen zijn betrokken bij de totstandkoming van de cao (en dus onder de werkingssfeer vallen), zijn partijen dus gebonden aan deze cao.

Gebonden werkgever en ongebonden werknemer
In deze situatie is de werkgever lid van een vereniging, maar de werknemer niet. Er ontstaat dan een bijzondere situatie. De werkgever is gelet op zijn lidmaatschap verplicht de cao na te leven. Doet de werkgever dit niet, dan kan de werknemer hier niets tegen beginnen. Hij is immers geen partij bij de cao. Een andere variant in dezelfde categorie: een werknemer is wel lid is van een vereniging, maar die heeft niet namens hem deelgenomen aan de totstandkoming van de cao waar de werknemer onder valt. Ook dan is de werknemer ongebonden.

Ongebonden werkgever en gebonden werknemer
Een cao is niet van toepassing als de werkgever geen lid is van een vereniging, maar de werknemer wel. De gedachte daarachter is dat een ongebonden werkgever niet kan worden gehouden een cao na te leven waar hij bewust niet aan gebonden wil zijn. De gebonden werknemer kan zich niet op deze cao beroepen, omdat deze eenvoudigweg niet van toepassing is op de rechtsverhouding met de werkgever.

Ongebonden werkgever en ongebonden werknemer
In de situatie dat geen van beide partijen lid zijn een vereniging, zijn zij niet verplicht om een cao toe te passen. Wel kunnen partijen vrijwillig een cao op de arbeidsrelatie van toepassing verklaren, met hulp van een incorporatiebeding.

2. Gebondenheid door een incorporatiebeding
Met een incorporatiebeding in de arbeidsovereenkomst komt de werkgever met de werknemer overeen dat een bepaalde cao op de arbeidsverhouding van toepassing is. In het geval dat de werkgever aan een cao is gebonden, doet hij er verstandig aan een dergelijk beding op te nemen. Op deze manier worden namelijk ook eventuele werknemers die geen vakbondslid zijn (ongebonden werknemers) aan de cao gebonden. Een tweede voordeel is dat de werknemers aan deze cao gebonden blijven nadat de looptijd van de cao is verstreken, ongeacht eventuele nawerking.

3. Gebondenheid door een algemeen verbindend verklaarde cao
Tot slot bestaat een derde mogelijkheid aan een cao te worden gehouden. Een cao kan namelijk door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) algemeen verbindend worden verklaard. Dit heeft tot gevolg dat alle werkgevers en werknemers die behoren tot een specifieke bedrijfstak, gebonden zijn aan de betreffende cao. Het maakt dan niet uit of partijen door lidmaatschap of een incorporatiebeding aan een cao zouden zijn gebonden. Partijen kunnen hierdoor dus onvrijwillig aan een cao worden gehouden, soms zonder dat zij dit weten.

Het is voor werkgevers en werknemers soms niet duidelijk of zij aan een bepaalde cao gebonden zijn. Aan de hand van deze blog met onderstaand stappenplan kunt u eenvoudig bepalen of, en zo ja, welke cao op uw arbeidsrelatie van toepassing is. Beantwoord voor uzelf de volgende vragen:

• Bent u lid van een werkgevers- of werknemersvereniging die betrokken is bij de totstandkoming van de betreffende cao?
• Is in uw arbeidsovereenkomst een beding opgenomen waarin een bepaalde cao van toepassing is verklaard?
• Is in de branche waarin u werkzaam bent of werkgever bent, een cao algemeen verbindend verklaard?

Wilt u meer weten over dit onderwerp? Neem contact op met Marjolein Moorman.