De eigendomskwestie van embryotransplantatie en ICSI bij paarden

Technologische ontwikkelingen vind je in alle sectoren en zijn ook aan de paardenfokkerij in Nederland niet voorbijgegaan. Hengsthouders en andere hippische ondernemers maken steeds vaker gebruik van draagmerries die door bijvoorbeeld embryotransplantatie en ICSI de dracht van het veulen van een andere merrie kunnen vervullen. Dit heeft bijvoorbeeld voordelen voor de sportcarrière van de merrie en/of de hoeveelheid veulens die per jaar kunnen worden gefokt.

Ondanks het veelvuldig gebruik van deze alternatieve methoden van fokken, leveren embryotransplantatie en de ICSI techniek vanwege hun complexiteit vaak juridische problemen op. In beginsel geldt bij het fokken op natuurlijke wijze dat de eigenaar van de merrie ook eigenaar is van het daaruit voortkomende veulen. Embryotransplantatie en de ICSI techniek hebben juridisch wel een aantal extra gevolgen. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met het eigendom van een embryo als het wordt getransplanteerd of wordt verhandeld? In deze blog wordt ingegaan op de vraag wie de eigenaar is. 

Bij zowel embryotransplantatie als de ICSI techniek is het de bedoeling dat een veulen wordt geboren uit een draagmerrie. Bij embryotransplantatie wordt ongeveer zeven tot acht dagen na de eisprong door spoeling bij de merrie gezocht naar embryo’s. Het embryo kan dan ingeplant worden in een draagmerrie naar keuze. Bij ICSI worden eicellen geoogst bij een merrie die vervolgens buiten het lichaam van de merrie (in vitro) rijpen. Vervolgens worden de eicellen geïnjecteerd. De bedoeling is dat de eicellen zich ontwikkelen tot transplanteerbare embryo’s, die daarna kunnen worden ingebracht bij de draagmerrie.

Een embryo wordt aangemerkt als “natuurlijke vrucht” van de merrie en is eigendom van de eigenaar van de merrie. Bij embryotransplantatie wordt het embryo uit de merrie genomen en vormt deze (weer) een zelfstandige zaak. Zodra het embryo wordt ingebracht in een draagmerrie wordt het embryo (door innesteling in de baarmoeder) onderdeel van de draagmerrie en dus eigendom van de eigenaar van de draagmerrie. Op dat moment geldt dus dat in principe (juridisch gezien) de eigenaar van de draagmerrie eigenaar is van het veulen, ook al is dat door middel van embryotransplantatie voortgekomen.

Bij de ICSI techniek vindt bevruchting plaats via in-vitrofertilisatie. Wie eigenaar is van het ontstane embryo zal in de praktijk afhankelijk zijn van het antwoord op de vraag of degene die de ivf-behandeling heeft uitgevoerd het embryo voor een ander of voor zichzelf heeft gevormd. Indien er sprake is van een opdracht dan wordt de opdrachtgever eigenaar van het embryo. Vormt de uitvoerder van de ivf-behandeling het embryo voor zichzelf, dan wordt hij in beginsel zelf eigenaar van het embryo. Bij een succesvolle bevruchting wordt het embryo (terug)geplaatst in de merrie en dus eigendom van de eigenaar van de merrie.

Uit het voorgaande blijkt dat de eigendomsrechten bij embryotransplantatie een lastigere materie is. Vooral de eigendomsoverdracht ligt hierbij gecompliceerder. Net als bij overeenkomsten van andere aard, kan het voorkomen dat er zich een situatie voordoet bij een koopovereenkomst met betrekking tot embryo’s waarin de overeenkomst niet voorziet. In een dergelijk geval zal de rechter zich hierover moeten uitspreken. Dit was het geval in de zaak die in november 2017 bij het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch diende.

Partijen hadden een aantal koopovereenkomsten gesloten. In een van die overeenkomsten waren partijen overeengekomen dat de verkoper een embryo aan koper verkocht voor € 15.000,-. Partijen waren overeengekomen dat het embryo zou ontstaan door middel van embryotransplantatie en de draagmoeder met het embryo ter beschikking gesteld zou worden aan de koper. Na zes pogingen werd geconstateerd dat er zich geen transplanteerbare embryo bevond in de donormerrie. Een aantal maanden later bleek echter dat de donormerrie zelf drachtig was. Nu het embryo niet tijdig was ontdekt en zich verder had ontwikkeld was het niet meer mogelijk om het embryo over te plaatsen in de draagmerrie. De verkoper weigert vervolgens om het veulen aan de koper te leveren. De koper heeft zich daarom tot de rechter gewend en vorderde afgifte van het veulen.

De rechter constateerde dat uit de tekst van de koopovereenkomst niet bleek dat partijen hadden voorzien in de situatie waarbij er bij een spoeling tijdens de embryotransplantatie niet wordt ontdekt dat de draagmerrie drachtig is van het door de koper gekochte embryo. Omdat deze situatie door partijen bij het sluiten van de overeenkomst niet was voorzien en daarom niet expliciet was vastgelegd in de overeenkomst, moest de rechter deze leemte opvullen. Daarbij oordeelde de rechter dat het zwaartepunt van de overeenkomst lag bij het verkrijgen van een levend veulen van de combinatie van de draagmerrie en de donorhengst. Het enige feit dat dit veulen door onvoorziene omstandigheden bij de embryotransplantatie uit de donormerrie en niet uit de draagmerrie is geboren, was volgens de rechter niet van doorslaggevende betekenis. De verkoper moest het veulen dan ook afgeven aan de koper.

Terwijl het gebruik maken van een draagmerrie niet altijd problemen oplevert is aan te raden om van tevoren het eigendom en de eigendomsverhoudingen en de bedoelingen van alle betrokkenen zeker te stellen en vast te leggen. Daarmee voorkomt u dat door invulling van de rechter uw eigendom ongewild verloren gaat. Bij embryotransplantatie en de ICSI techniek doet u er goed aan om een koopovereenkomst te sluiten met betrekking tot het embryo. In de overeenkomst zou daarbij expliciet moeten worden vermeld om hoeveel embryo’s het gaat, wie de draagmerrie en donorhengst zijn, wanneer er gespoeld wordt, hoeveel pogingen er gedaan zullen worden en binnen welke termijn er getracht wordt een veulen te leveren en welke (onvoorziene) situaties zich kunnen voordoen en hoe partijen daarmee om moeten gaan. Naast de kwestie rondom het eigendom is het ook goed om afspraken te maken omtrent de eventuele risico’s voor de merrie tijdens de dracht en de kosten gedurende de dracht. Wilt u meer weten over embryotransplantatie? Of wilt u graag hulp bij het zeker stellen van uw eigendom en het vastleggen van uw rechten. Neem hiervoor contact op met onze specialist hippisch recht Martin Ueffing of kijk op onze hippisch recht pagina.