Concreet zicht op legalisering van een overtreding kan een uitzondering zijn op de beginselplicht tot handhaving

Een bestuursorgaan, zoals een gemeente of een provincie, moet optreden als er sprake is van een overtreding. Dit wordt de beginselplicht tot handhaving genoemd. Het doel hiervan is dat de overtreding wordt beëindigd.

Soms kan een overtreding beëindigd worden door de situatie te legaliseren. Voor een illegaal bouwwerk kan bijvoorbeeld ook achteraf nog een omgevingsvergunning worden verleend zodat er daarna geen sprake meer is van een overtreding. Als er concreet zicht is op legalisatie van een overtreding, dan mag een bestuursorgaan afwijken van de beginselplicht tot handhaving.

Alleen een mededeling van het bestuursorgaan dat er een vergunning kan worden afgegeven of dat het bestemmingsplan kan worden aangepast, is niet voldoende voor een concreet zicht op legalisatie en dus om af te wijken van de beginselplicht tot handhaving. Wat er wel nodig is voor een concreet zicht op legalisatie is afhankelijk van de regels die overtreden worden. In de jurisprudentie zijn een aantal uitgangspunten ontwikkeld aan de hand waarvan kan worden beoordeeld of het zicht op de legalisatie voldoende concreet is en er dus kan worden afgeweken van de beginselplicht tot handhaving. Deze uitgangspunten zullen in dit blog besproken worden. 

Een overtreding van het bestemmingsplan kan worden beëindigd door een wijziging van het bestemmingsplan of door het alsnog verlenen van een omgevingsvergunning. Als een wijziging van het bestemmingsplan nodig is voor legalisatie, dan is er pas voldoende concreet zicht op legalisatie als tenminste een ontwerpbestemmingsplan ter inzage is gelegd. Tenzij er een ontwerpbestemmingsplan ter inzage is gelegd waarvan op voorhand duidelijk is dat dit geen stand kan houden.

Als er achteraf een omgevingsvergunning moet worden verleend om de overtreding te beëindigen, dan is sprake van concreet zicht op legalisatie als er een ontvankelijke en vergunbare aanvraag is ingediend die de situatie geheel legaliseert, het bestuursorgaan bereid is de vergunning te verlenen en de reguliere voorbereidingsprocedure van toepassing is. Voor de reguliere voorbereidingsprocedure geldt in beginsel een beslistermijn van 8 weken op de aanvraag. Geldt de uitgebreide voorbereidingsprocedure, met een beslistermijn van zes maanden, dan moet er een ontwerp omgevingsvergunning ter inzage zijn gelegd voordat afgeweken kan worden van de beginselplicht tot handhaving vanwege zicht op legalisatie.

Als er is gebouwd zonder vergunning, is het voor een afwijking van de beginselplicht tot handhaving niet altijd vereist dat er een ontvankelijke en vergunbare aanvraag is ingediend. Het bestuursorgaan moet bij een illegaal bouwwerk namelijk zelf onderzoeken of legalisatie mogelijk is. Het imperatief limitatief stelsel van de weigeringsgronden dat geldt voor bouwactiviteiten, maakt het voor een bestuursorgaan vaak mogelijk om ook zonder aanvraag van de overtreder te kunnen beoordelen of de overtreding gelegaliseerd kan worden. De overtreder moet overigens wel de bereidheid hebben om alsnog een aanvraag in te dienen ten behoeve van legalisatie.

Ook als er concreet zicht is op legalisatie, mag het bestuursorgaan handhavend optreden (beginselplicht tot handhaving). Er moet namelijk in alle gevallen een afweging worden gemaakt tussen de betrokken belangen en (rekening worden gehouden met) de omstandigheden van een concreet geval.

In een zaak die in 2022 speelde bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State[1], hield het bestuursorgaan vast aan de beginselplicht tot handhaving ondanks dat er een concreet zicht op legalisatie van de betreffende overtreding was. Het bestuursorgaan nam daarbij in aanmerking dat de overtreding zag op een aanzienlijke overschrijding van de vergunde innamecapaciteit van dierlijk mest en dat er klachten van omwonenden waren over stankoverlast. Ook de voorgeschiedenis van dit geval, waarbij het bestuursorgaan al eerder handhavend moest optreden, speelde een rol. Het bestuursorgaan besloot daarom om de verhoogde innamecapaciteit vooruitlopend op de wijziging van de omgevingsvergunning van het betreffende bedrijf, feitelijk niet toe te staan.

Heeft u naar aanleiding van deze blog vragen over de beginselplicht tot handhaving? Neem dan gerust contact op met één van onze specialisten: Kristien Croezen of Elzelou Grit.

[1] ECLI:NL:RVS:2022:800