- 28-03-2023
- 08:00
- timer 4 minuten
Kort geding over AERIUS
Voor projecten die impact (kunnen) hebben op beschermde natuurgebieden is meestal een natuurvergunning vereist. Het gaat dan bijvoorbeeld om de bouw van woningen, de exploitatie van veehouderijen en de aanleg van infrastructuur. Bij de beoordeling van een vergunningsaanvraag zijn veelal stikstofberekeningen nodig. Daarvoor wordt een rekenmodule gebruikt: AERIUS [1].
Over de betrouwbaarheid van de rekenmodule is echter veel discussie. Een varkenshouderij uit Haaksbergen heeft hierover een kort geding gevoerd tegen de Staat. Dat deed zij samen met Stichting Stikstof Claim (SSC). Dat is een organisatie die opkomt voor agrariërs die worden getroffen door het stikstofbeleid. In het kort geding eisten de varkenshouderij en SSC een voorlopig verbod op het gebruik van AERIUS. Toewijzing van het verbod zou forse gevolgen (en vertraging) opleveren voor natuurvergunningsaanvragen. Op 21 maart 2023 deed de rechtbank Den Haag uitspraak[2] in die zaak. In deze blog ga ik nader in op dat vonnis en de achtergrond daarvan.
Regelgeving over stikstof
In Europees verband zijn richtlijnen vastgesteld voor natuurbehoud, waaronder de Vogelrichtlijn[3] en de Habitatrichtlijn[4]. Deze regelgeving heeft geleid tot de Wet natuurbescherming[5]. Op grond daarvan heeft de overheid beschermde natuurgebieden (Natura 2000-gebieden) aangewezen.
Voor een project dat significante gevolgen kan hebben voor een Natura 2000-gebied, is een natuurvergunning nodig. Die vergunning moet worden aangevraagd bij Gedeputeerde Staten. Vervolgens wordt een zogeheten passende beoordeling gedaan. Alleen als zeker is dat de natuurlijke kenmerken van het gebied niet worden aangetast, wordt de vergunning verleend. Het Europese Hof van Justitie heeft geoordeeld[6] wanneer een beoordeling passend is. Daarvoor is grote nauwkeurigheid vereist. Elke redelijke wetenschappelijke twijfel over de gevolgen van het project voor het gebied moet worden weggenomen.
Als een project stikstof uitstoot, wordt het neerdalen daarvan (de stikstofdepositie) meegenomen in de passende beoordeling. De Regeling natuurbescherming[7] schrijft voor de berekening van de stikstofdepositie het gebruik van AERIUS voor.
AERIUS en de commissie-Hordijk
AERIUS is vrij toegankelijke software, die wordt beheerd door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Na invoering van de projectgegevens wordt de stikstofdepositie op basis van modellen berekend. Een negatieve uitkomst leidt in de praktijk tot afwijzing van de natuurvergunningsaanvraag.
In 2020 is de wetenschappelijke basis van AERIUS beoordeeld[8] door het Adviescollege Meten en Berekenen (de commissie-Hordijk). De commissie acht de rekenmodule op zichzelf deugdelijk, maar toch niet doelgeschikt. Er worden namelijk op detailniveau berekeningen mee gemaakt, terwijl AERIUS op dat niveau veel onzekerheden bevat. Hoe meer wordt ingezoomd op een specifiek gebied, hoe onnauwkeuriger de uitkomst is. De commissie-Hordijk heeft daarom aanbevolen om de rekenmodule te verbeteren.
De uitspraak in het kort geding
De varkenshouderij en SSC hebben het rapport van de commissie-Hordijk aangehaald in het kort geding. Dat deden zij om te wijzen op de tekortkomingen van AERIUS. De varkenshouderij en SSC wilden daarom een (voorlopig) verbod op AERIUS bij de beoordeling van natuurvergunningsaanvragen. Dat verbod zou moeten gelden totdat er geen redelijke wetenschappelijke twijfel meer is over de berekeningen.
De rechter wees de eis echter af. Voorop stond dat tegen de verkeerde partij was geprocedeerd. De eis moest niet tegen de Staat ingesteld worden, maar tegen Gedeputeerde Staten. Zij behandelen namelijk natuurvergunningsaanvragen.
De rechter was echter bereid om de eis welwillend te interpreteren. Kennelijk was bedoeld dat de Staat AERIUS moet aanpassen en moet regelen dat de rekenmodule in de huidige vorm niet wordt gebruikt. Ook dat vond de rechtbank echter niet toewijsbaar. Zij zou dan een deel van de Regeling natuurbescherming tijdelijk buiten werking moet stellen. Dat mag in kort geding alleen als onmiskenbaar is dat die ministeriële regeling niet klopt. Dat was volgens de rechtbank niet het geval. De Staat had namelijk betoogd dat AERIUS, ondanks de tekortkomingen, de best beschikbare rekenmodule is. De Staat had ook aangevoerd dat onzekerheden nu eenmaal inherent zijn aan rekenmodellen. De rechter vond een kort geding niet geschikt om de wetenschappelijke waarde van de rekenmodule grondig uit te zoeken. Bovendien was niet gebleken dat er (al) een goede alternatieve rekenmodule voorhanden is.
De toekomst van AERIUS
Met dit vonnis is de discussie over AERIUS en het berekenen van stikstof nog lang niet geëindigd. De varkenshouderij en SSC hebben namelijk aangekondigd een civiele bodemprocedure te starten. Verder loopt bij de Raad van State een procedure[9] over het verlengen en verbreden van snelwegen (het tracébesluit ViA15). De hoogste bestuursrechter zal in haar (eind)uitspraak – indirect – ook een oordeel vellen over AERIUS. Daarnaast is recent een motie[10] van Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt aangenomen. Daarin is de regering verzocht om een onafhankelijk juridisch advies over de geschiktheid van de rekenmodule.
Heeft u vragen naar aanleiding van deze blog of andere vragen over het agrarisch recht? Neem dan contact op met Guus Benes of kijk op onze agrarisch recht pagina.
[1] https://calculator.aerius.nl/wnb/
[2] https://uitspraken.rechtspraak.nl/#!/details?id=ECLI:NL:RBDHA:2023:3601
[3] https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:020:0007:0025:NL:PDF
[4] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:31992L0043&from=NL
[5] https://wetten.overheid.nl/BWBR0037552/2021-07-01
[6] https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=267933&pageIndex=0&doclang=NL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=3398
[7] https://wetten.overheid.nl/BWBR0038668/2023-03-07
[8] https://open.overheid.nl/documenten/ronl-663f8b39-c4c3-4e21-a321-f14f8d103ba5/pdf
[9] https://uitspraken.rechtspraak.nl/#!/details?id=ECLI:NL:RVS:2021:105
[10] https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/moties/detail?id=2023Z03429&did=2023D08045