De zorgplicht van de notaris

Als ondernemer komt u al snel in aanraking met een notaris. Het begint al bij het oprichten van een nv of bv., maar ook bij een statutenwijziging of het kopen van een bedrijfspand zult u een bezoek moeten brengen aan de notaris. U verwacht van uw notaris een zekere expertise en dat hij secuur te werk gaat.

Ook juridisch rust op de notaris de zwaarwegende zorgplicht inhoudende dat hij dient te handelen “zoals van een redelijk handelend en redelijk bekwame vakgenoot mag worden verwacht”. De notaris moet zich niet alleen richting zijn opdrachtgever houden aan deze zorgplicht, maar onder bepaalde omstandigheden geldt zelfs een zorgplicht richting anderen (derden). Verder wordt van de notaris verwacht dat hij zijn ambt onafhankelijk uitoefent. In dit blog leest u wat deze zorgplicht van de notaris precies inhoudt en wat deze zorgplicht betekent voor u als opdrachtgever, of voor u als derde.

Een notaris moet zich houden aan de beroeps- en gedragsregels voor het notarisambt. Deze staan beschreven in de Wet op het notarisambt (Wna). Uit deze wet volgt onder andere dat een notaris verplicht is de door de partij verlangde en de door de wet aan hem opgedragen werkzaamheden te verrichten. Daarnaast volgt uit de wet dat hij zijn dienst moet weigeren wanneer hij vermoedt dat de werkzaamheden die van hem worden verlangd, leiden tot strijd met het recht of de openbare orde. Dat laatste wordt ook wel de zorgplicht van de notaris genoemd.

Deze zorgplicht is in de rechtspraak verder uitgewerkt. Het belangrijkste is dat de notaris moet handelen ‘’zoals van een redelijk handelend en redelijk bekwame vakgenoot mag worden verwacht’’. De zorgplicht bestaat uit drie concrete verplichtingen:

1. De onderzoeksplicht

Deze plicht houdt – kort gezegd – in dat de notaris moet nagaan wie er wat van hem wil en of dat is toegestaan. Bij de onderzoeksplicht kunt u denken aan het raadplegen van registers zoals het Kadaster, maar ook door onderzoek te doen de achtergrond van de kopende of verkopende partij. Bij het kopen van een bedrijfspand geldt bijvoorbeeld dat de notaris onafhankelijk en onpartijdig is en kijkt naar de belangen van zowel de koper als van de verkoper. Verder wordt er bijvoorbeeld ook gekeken naar de aanwezigheid van een hypotheek en naar eventuele bijzonderheden in de gemeente zoals op handen zijnde wijzigingen van een bestemmingsplan.

In de praktijk zien wij dit wel eens mis gaan. Een notaris behartigt dan soms teveel het belang van één partij, meestal zijn opdrachtgever. Een notaris moet daarvoor waken. Twijfelt u als notaris hierover, dan adviseren wij u graag. Waar te eenzijdig de belangen van één partij behartigd zijn, adviseren wij de betreffende partij om te onderzoeken of daardoor schade geleden is.

2. De Informatieplicht

Naast de onderzoeksplicht rust op de notaris ook een informatieplicht. Deze plicht houdt in dat alle betrokkenen de inhoud van de akte begrijpen, de gevolgen daarvan leren kennen en kunnen beoordelen of met de in de akte neergelegde rechtshandeling het beoogde doel wordt bereikt. Hierbij wordt van de notaris verlangd dat hij zich verplaatst in de situatie en het juridisch kennisniveau van degene die hij voor zich heeft. Concreet betekent dit dat de notaris aan de ene partij soms meer moet uitleggen dan aan een ander. Informeren vraagt dus om maatwerk.

3. De wilscontrole

Tot slot is het belangrijk dat de notaris controleert of dat wat in de akte is opgenomen, ook daadwerkelijk door de opdrachtgever is gewild en ook zo is bedoeld. Dit wordt ook wel de wilscontrole genoemd. Uit rechtspraak volgt dat de notaris actief moet onderzoeken of het rechtsgevolg dat intreedt ook daadwerkelijk door de opdrachtgever is beoogd. In enkele gevallen kan er ook nog een waarschuwingsplicht op de notaris rusten indien er risico’s aan het opnemen van bepaalde verplichtingen verbonden zijn. Voor een notaris is het dus belangrijk om goed vast te leggen wat iemand beweegt om bepaalde afspraken vast te leggen. Dat voorkomt dat daar achteraf discussie over ontstaat.

In situaties waarin de notaris het vermoeden heeft dat hij te maken heeft met een derde wiens belangen ook betrokken zijn bij de van hem gevraagde dienstverlening, dient hij met partijen te overleggen waarop de gevraagde dienstverlening exact betrekking heeft. Denk bijvoorbeeld aan een situatie waarin kinderen of erfgenamen (indirect) betrokken zijn. Deze zorgplicht jegens derden kan er toe leiden dat de notaris gegronde redenen heeft om de van hem gevraagde dienstverlening te weigeren of op te schorten. Indien de notaris hier geen, of te weinig, oog voor heeft en hij de gevraagde dienst toch levert, kan de notaris aansprakelijk zijn ten opzichte van de betrokken derde (voor de liefhebbers: dit volgt uit het Novitaris-arrest , bron: ECLI:NL:HR:2015:831; herhaald in ECLI:NL:HR:2017:850).

Indien de rechter tot de conclusie komt dat de notaris zijn zorgplicht heeft geschonden, kan de rechter beslissen dat de notaris een schadevergoeding moet betalen. De hoogte van de te betalen schadevergoeding hangt af van verschillende factoren. Van belang is natuurlijk de vraag hoe complex het onderwerp is. Ook is van belang in hoeverre de notaris voldoende onderzoek heeft gedaan en of u vaker voor vergelijkbare zaken bij een notaris geweest bent. Daarnaast is bijvoorbeeld nog van belang of u nog een adviseur ingeschakeld had (zoals bijvoorbeeld een advocaat of accountant). Voor fouten van uw eigen adviseur zal de notaris niet snel aansprakelijk zijn. Van eigen schuld aan uw zijde zal doorgaans niet snel sprake zijn als de kwestie die aan de notaris wordt voorgelegd binnen zijn specifieke deskundigheid valt.

De notaris dient te handelen naar de drie concrete zorgplichten die voortvloeien uit de notariële zorgplicht. Als de notaris zijn zorgplicht schendt, kan hij aansprakelijk worden gesteld voor de geleden schade. Het is een misvatting dat de notaris altijd aansprakelijk gehouden kan worden wanneer een bepaalde transactie niet uitpakt zoals u hoopte. Van groot belang is dat in uw concrete situatie beoordeeld wordt 1) of er voldoende onderzoek gedaan is naar de relevante onderwerpen; 2) of de meest essentiële informatie voor u beschikbaar was; en 3) of dat wat de notaris voor u vastlegt overeenkomt met wat u wenst.

Twijfelt u of uw notaris zijn zorgplicht wel juist heeft ingevuld, of bent u als notaris niet zeker tot hoever uw zorgplicht reikt, of heeft u naar aanleiding van dit blog nog vragen? Neem dan gerust contact op met Jan-Gerrit Meijerink.