De legitieme portie - een beschermingsinstrument voor (onterfde) kinderen

Wanneer een ouder overlijdt en een kind onterft, betekent dat niet dat het kind met lege handen achterblijft. Het kind kan namelijk nog steeds aanspraak maken op een deel van de erfenis: de legitieme portie. Dit is een wettelijk vastgesteld minimumdeel van de nalatenschap waar een onterfd kind, de legitimaris, recht op heeft.  

Bij het berekenen van de legitieme portie wordt er niet alleen gekeken naar de waarde van de nalatenschap op het moment van overlijden, maar ook naar schenkingen die de overledene tijdens zijn of haar leven heeft gedaan. Dit maakt dat de legitieme portie ook interessant kan zijn voor kinderen die niet onterfd zijn.  

In deze blog zet ik uiteen hoe de legitieme portie berekend wordt en bespreek ik, aan de hand van een concreet voorbeeld, een situatie waarin een niet-onterfd kind er gebaat bij is om een aanvullend beroep op de legitieme portie te doen. 

Hoe wordt de legitieme portie berekend?

Om de legitieme portie te berekenen, moet eerst de zogeheten legitimaire massa vastgesteld worden. Dit is simpelweg de waarde van de bezittingen van de overledene, verminderd met bepaalde schulden van de nalatenschap (zoals begrafeniskosten) en vermeerderd met giften die de overledene tijdens zijn of haar leven heeft gedaan.  

Niet alle giften worden meegerekend. Volgens artikel 4:67 van het Burgerlijk Wetboek worden alleen de volgende giften bij de berekening betrokken:  

• giften die zijn gedaan met de bedoeling om legitimarissen te benadelen; 

• giften die de overledene kon herroepen of waarbij inkorting was afgesproken; 

• giften waarvan het voordeel pas na het overlijden van erflater volledig genoten wordt; 

• giften aan afstammelingen, mits deze afstammelingen ook legitimarissen zijn; en 

• giften die binnen vijf jaar voor het overlijden zijn gedaan.   

Nadat de legitimaire massa is vastgesteld, kan de legitieme portie worden berekend. Hiertoe dient de legitimaire massa vermenigvuldigd te worden met het erfdeel volgens de wet, gedeeld door twee.  

Simpel gezegd komt het erop neer dat de legitieme portie de helft is van wat een kind volgens de wet zou erven als er geen testament was.  

De formule ziet er dus als volgt uit: 

Legitieme portie = (legitimaire massa) x (erfdeel volgens de wet x 1/2e). 

Nadat de legitieme portie is berekend, worden de giften die de legitimaris zelf tijdens het leven van de overledene heeft ontvangen in mindering gebracht op de legitieme portie. Deze giften worden namelijk gezien als een voorschot op de erfenis. Het bedrag dat overblijft, is de legitimaire aanspraak en kan de legitimaris vorderen van de erfgenamen.  

Voorbeeld

Jan, een gescheiden vader van twee dochters, Anna en Roos, overlijdt op 73-jarige leeftijd. In de laatste jaren van zijn leven was de relatie tussen Jan en Roos bekoeld. Dit bracht hem ertoe om Roos een jaar voor zijn overlijden in zijn testament te onterven. Zijn band met Anna daarentegen bleef goed, en daarom benoemde hij haar zowel tot enige erfgename als tot executeur. De afwikkeling van de erfenis kwam dan ook op Anna's schouders terecht. Kort na het overlijden ontdekte Roos dat haar vader haar had onterfd. Ze besloot daarop een beroep op haar legitieme portie te doen. Anna, die ervan overtuigd was dat haar vader zijn financiële zaken tot in de puntjes geregeld had, aanvaardde de nalatenschap zonder enig voorbehoud.

Stap 1: berekenen van de legitimaire massa

Enkele weken na het overlijden van Jan, maakt Anna een inventarisatie. De bezittingen van haar vader vertegenwoordigen samen een waarde van € 200.000 en er zijn schulden ter hoogte van € 20.000. De nalatenschap van Jan vertegenwoordigt dan ook een waarde van € 180.000.

Roos ontdekt echter aan de hand van rekeningafschriften dat haar vader drie jaar voor zijn overlijden € 30.000 had geschonken aan een stichting. Omdat de gift binnen vijf jaar voor het overlijden van Jan was gedaan, dient de waarde van deze gift opgeteld te worden bij de waarde van de nalatenschap. De legitimaire massa bedraagt dan ook € 210.000 (€ 200.000 aan bezittingen min € 20.000 schulden plus de € 30.000 gift).

Stap 2: berekenen legitieme portie

Jan had twee kinderen zodat volgens de wet beide kinderen recht zouden hebben op de helft van de erfenis. De legitieme portie is de helft daarvan. Dit betekent dat Roos recht heeft op de helft van haar wettelijke erfdeel, oftewel:

Legitieme portie = € 210.000 x (1/2e x 1/2e) = € 52.500.

Dus ondanks dat Roos onterfd is, heeft zij recht op € 52.500. Anna, als enige erfgenaam, dient dit bedrag aan Roos te betalen. De verkrijging van Anna uit de nalatenschap van haar vader bedraagt: € 180.000 - € 52.500 = € 127.500. 

Wat als ...?

Maar, stel dat Jan niet € 30.000, maar € 220.000 aan de stichting had geschonken, zodat de omvang van de nalatenschap nog maar € 10.000 bedroeg. Wat gebeurt er dan met de legitieme portie? 

De situatie van Roos 

De legitieme portie van Roos verandert niet want deze wordt nog steeds berekend op basis van de waarde van de nalatenschap én de bij leven gedane giften. Dus ook in deze situatie heeft Roos recht op € 52.500. 

Omdat de nalatenschap in deze situatie een waarde vertegenwoordigt van € 10.000, kan Anna slechts de vordering van Roos tot dit bedrag voldoen.  Het resterende bedrag van haar legitieme portie, € 42.500, kan Roos verkrijgen van de stichting die de gift heeft ontvangen.  Deze gift komt namelijk in aanmerking voor inkorting. Dit betekent dat de stichting een deel van de gift aan Roos dient te betalen zodat Roos haar volledige legitieme portie ontvangt.  

De situatie van Anna

Voor Anna ziet het er anders uit. In tegenstelling tot Roos, is Anna niet onterfd. Sterker nog zij is enig erfgenaam. Door de vordering van Roos verkrijgt Anna echter niets uit de nalatenschap. Dit voelt voor haar onrechtvaardig. Anna kan in deze situatie overwegen om een aanvullend beroep te doen op de legitieme portie. Dit betekent dat zij, net als Roos, recht heeft op een bedrag van € 52.500.  Anna zal zich, net als Roos, moeten wenden tot de stichting om haar legitieme portie te verkrijgen. Ook voor Anna geldt namelijk dat de gift aan de stichting voor inkorting in aanmerking komt.  

Conclusie

Bovenstaande blog laat zien dat in sommige gevallen ook niet-onterfde kinderen baat kunnen hebben bij het doen van een beroep op de legitieme portie. Heeft u vragen naar aanleiding van deze blog? Of zoekt u rechtsbijstand inzake een erfrechtkwestie? Neem dan gerust contact op met Veronique Wegter of Ellen van der Dussen.