Welke bevoegdheden heeft de burgemeester voor handhaving van de openbare orde?

Elke gemeente kent het: drukke evenementen, opstootjes in uitgaansgebieden of maatschappelijke onrust tijdens demonstraties. Achter de schermen – en soms zichtbaar op de voorgrond – speelt de burgemeester een cruciale rol in de handhaving van de openbare orde. Dit is niet alleen een kwestie van optreden bij escalaties; het gaat ook om preventie, communicatie en strategisch handelen. Wat kan en mag de burgemeester doen om de openbare orde te waarborgen? In deze blog leggen we het uit.

Openbare orde: wat staat er op het spel?

Openbare orde klinkt als een breed begrip, maar in essentie draait het om het voorkomen van wanorde, overlast en geweld in de samenleving. Voor bedrijven kan het verlies van openbare orde directe gevolgen hebben: van verstoringen in de bedrijfsvoering tot imagoschade. Voor overheden is het een kerntaak om rust en veiligheid in de openbare ruimte te garanderen.

De burgemeester heeft hierin een sleutelrol, zoals vastgelegd in artikel 172 van de Gemeentewet. Dit artikel geeft de burgemeester de leiding over de handhaving van de openbare orde én over het politieoptreden dat daarvoor nodig is. Denk hierbij aan situaties als:

• Evenementenbeheer: van een lokale braderie tot grootschalige festivals.
• Maatschappelijke spanningen: zoals bij boerenprotesten of klimaatdemonstraties.
• Buurtoverlast: jongeren die buurtbewoners tot wanhoop drijven door langdurig lawaai of intimidatie.

Voor bedrijven en organisaties is het belangrijk om te weten wat de burgemeester kan doen, vooral als zij in risicogebieden of sectoren opereren.

Instrumenten van de burgemeester: de toolbox voor handhaving

De Gemeentewet en lokale verordeningen geven burgemeesters diverse bevoegdheden om in te grijpen bij verstoringen van de openbare orde. Dit zijn de belangrijkste instrumenten:

1. Lichte bevelsbevoegdheid (art. 172a Gemeentewet)
   Dit is een gericht instrument om kleine verstoringen aan te pakken. Bijvoorbeeld: een ondernemer ervaart overlast van een groep jongeren die zich voor zijn pand ophoudt. De burgemeester kan hen aanspreken en sommeren om hun gedrag te staken. Deze bevoegdheid is flexibel en gericht op snelle actie bij incidenten die de openbare orde bedreigen.
2. Noodbevel (art. 175 Gemeentewet)
   Bij escalaties, zoals rellen of ernstige dreigingen, kan de burgemeester noodbevelen uitvaardigen. Hiermee kan hij of zij individuen of groepen gebieden laten verlaten of dwingen zich aan specifieke gedragsregels te houden. Dit biedt ook bedrijven in het gebied direct meer zekerheid in de handhaving van de openbare orde.
3. Noodverordening (art. 176 Gemeentewet)
   Voor langdurige of complexe situaties, zoals een pandemie of maatschappelijke spanningen, kan de burgemeester tijdelijk aanvullende regels instellen. Voor bedrijven kan dit betekenen dat bepaalde activiteiten aan striktere voorwaarden worden gebonden, met het oog op de openbare orde.
4. Gebiedsverboden
   Op basis van lokale verordeningen (APV) kan de burgemeester personen verbieden zich in een risicogebied op te houden. Dit wordt veel toegepast bij voetbalwedstrijden, demonstraties of andere evenementen waar de openbare orde onder druk staat.
5. Toezichtmaatregelen
   Denk aan cameratoezicht, preventieve fouilleeracties of de inzet van extra handhaving. Voor organisaties kan dit bijdragen aan een veiliger werk- of winkelklimaat en zo bijdragen aan de handhaving van de openbare orde.

Lessen uit de praktijk

Om te begrijpen hoe deze bevoegdheden worden ingezet, kijken we naar enkele bekende casussen:

• Project X in Haren (2012): Een viraal Facebook-evenement trok duizenden bezoekers en leidde tot grootschalige rellen. Hier werden noodbevelen en extra handhaving ingezet, maar ook achteraf was er kritiek op de mate van voorbereiding. Het laat zien hoe belangrijk preventie en samenwerking tussen overheden en bedrijven zijn bij het beschermen van de openbare orde.
• Boerenprotesten: Tijdens de grootschalige demonstraties bij overheidsgebouwen en distributiecentra werden gebiedsverboden en lichte bevelsbevoegdheden toegepast. Dit hielp bij de handhaving van de openbare orde in de getroffen gebieden.
• Overlast in woonwijken: Bij geluidsoverlast of buurtconflicten biedt de lichte bevelsbevoegdheid een laagdrempelige oplossing. Zo wordt escalatie voorkomen en blijft de openbare orde behouden.

Preventie en proportionaliteit: de sleutel tot succes

De burgemeester is niet almachtig. Elke maatregel die wordt genomen om de openbare orde te herstellen, moet voldoen aan strikte juridische principes:

• Proportionaliteit: Het middel moet passen bij de ernst van de situatie. Voor lichte overlast is een noodverordening te zwaar; een lichte bevelsbevoegdheid voldoet dan.
• Subsidiariteit: Eerst moeten minder ingrijpende alternatieven worden geprobeerd voordat zware maatregelen worden ingezet.

Voor overheden en bedrijven is dit essentieel om te weten: maatregelen ter handhaving van de openbare orde moeten zorgvuldig en rechtmatig zijn om onnodige juridische of maatschappelijke complicaties te voorkomen.

Samenwerken voor veiligheid

Preventie is vaak effectiever dan achteraf ingrijpen. Gemeenten zetten daarom steeds vaker in op proactieve maatregelen, zoals:

• Cameratoezicht en slimme technologie in risicogebieden.
• Intensieve samenwerking met ondernemersverenigingen om risico’s vroeg te signaleren.
• Duidelijke communicatie over geplande maatregelen of veiligheidsbeleid.

Voor bedrijven betekent dit dat afstemming met de gemeente niet alleen helpt bij crisisbeheersing, maar ook bij het voorkomen van verstoringen van de openbare orde.

Conclusie: grip op de openbare orde

De burgemeester speelt een cruciale rol in de handhaving van de openbare orde. Of het nu gaat om lichte bevelen of noodverordeningen: elke maatregel is bedoeld om veiligheid te waarborgen en escalatie te voorkomen. Voor bedrijven en overheden is het essentieel om te begrijpen hoe deze instrumenten werken en hoe zij kunnen bijdragen aan het handhaven van een veilige en ordelijke omgeving.

Heeft u vragen over de handhaving van de openbare orde of wilt u weten hoe u zich hierop kunt voorbereiden? Onze bestuursrechtspecialisten staan klaar om u te helpen.