De energietransitie in Nederland vereist een fundamentele herinrichting van de fysieke leefomgeving, terwijl het elektriciteitsnet steeds vaker zijn grenzen bereikt. Door aanhoudende netcongestie ontstaan grote belemmeringen voor woningbouw, bedrijventerreinen en gebiedsontwikkeling. Niet alleen netbeheerders, maar ook decentrale overheden en ontwikkelaars vervullen een steeds belangrijkere rol bij het juridisch en planologisch afwegen van netcapaciteit in ruimtelijke plannen.
Netcongestie doet zich voor wanneer de vraag naar transport op het elektriciteitsnet de beschikbare capaciteit overschrijdt. Dit resulteert regelmatig in vertraging van nieuwe aansluitingen voor onder meer woningbouw, bedrijventerreinen en duurzame energie-installaties. Netbeheerders proberen dit op te vangen met maatregelen als congestiemanagement en capaciteitscontracten, maar deze bieden niet altijd een structurele oplossing. Beleidsmakers en ontwikkelaars moeten daarom in ruimtelijke afwegingen rekening houden met de beschikbaarheid van netcapaciteit: netcongestie is intussen zowel een technisch als een juridisch en bestuurlijk vraagstuk.
De wettelijke zorgplicht van netbeheerders voor aansluitingen en transport stond lange tijd centraal in de Elektriciteitswet 1998. Vanaf 1 januari 2026 treedt de vernieuwde Energiewet (Stb. 2025, 40) grotendeels in werking, waarmee de Elektriciteitswet en Gaswet worden vervangen. Deze nieuwe wet reguleert het energiesysteem integraal en implementeert recente Europese regelgeving zoals de Elektriciteitsrichtlijn en het Clean Energy Package. In de Energiewet blijft expliciet geregeld dat decentrale overheden geen regels mogen stellen die direct ingrijpen op het opwekken, transporteren of leveren van elektriciteit.
De Omgevingswet blijft een belangrijk instrument: artikel 1.2 definieert de fysieke leefomgeving breed, inclusief infrastructuur en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Dit biedt beleidsmatig ruimte om in omgevingsplannen het belang van netcapaciteit mee te wegen bij gebiedsontwikkeling. Overleggen met netbeheerders zijn steeds vaker de norm, en in een groeiend aantal gevallen wordt de uitkomst daarvan vastgelegd in een energieparagraaf van het omgevingsplan. Toch is zo’n energieparagraaf juridisch gezien geen generieke wettelijke verplichting, maar wordt vooral beleidsmatig gestimuleerd. In provinciale omgevingsverordeningen wordt steeds vaker uitgewerkt dat bij ruimtelijke besluiten rekening moet worden gehouden met (de beschikbaarheid van) netcapaciteit. Dit betreft tot nu toe vooral adviserende kaders, geen harde instructieregels die gebieden ongeschikt verklaren op basis van netcongestie.
Ruimtelijke plannen moeten uitvoerbaar zijn. Ontbreekt op een bepaalde locatie voldoende netcapaciteit, dan wordt het plan in de praktijk vaak als “onuitvoerbaar” beschouwd. Gemeenten worden dus genoodzaakt om netcapaciteit als randvoorwaarde op te nemen in de uitvoerbaarheidstoets van plannen – een praktijk die juridisch wordt gelegitimeerd binnen het fysieke leefomgevingskader van de Omgevingswet.
Netcongestie leidt tot nieuwe energieplanologische afwegingen: ruimtelijke clustering van vraag en aanbod, het stimuleren van energy-hubs (waar bedrijven collectief capaciteit boeken of delen) en een robuuste inrichting van gebieden zijn actuele strategische thema’s. Multidisciplinaire samenwerking tussen juristen, stedenbouwkundigen, energieadviseurs en beleidsmakers is essentieel – het doel is juridisch houdbare én duurzame oplossingen. Hoewel beleidsambities groot zijn, kent het juridische kader duidelijke grenzen. De centrale overheden mogen géén regels stellen die ingrijpen op het functioneren van het landelijke energiesysteem (o.a. art. 6.8 Energiewet vanaf 2026). Instructieregels of omgevingsbeleid mogen daarom niet leiden tot absolute verboden van functies vanwege netcongestie, maar moeten passen binnen het bredere afwegingskader van de fysieke leefomgeving. Zorgvuldige juridische besluitvorming blijft hoofdzaak.
De urgentie van netcongestie vraagt om herijking van het instrumentarium. De Energiewet en Omgevingswet worden de komende jaren verder aangepast voor een betere integratie van energie-infrastructuur in ruimtelijke planning. Amendementen bij de behandeling van de Energiewet bieden perspectief op meer decentrale beleidsruimte, zonder strijd met nationale regels. Ook vanuit Europa ligt de nadruk op flexibiliteit, marktintegratie en innovatie (opslag, smart grids en flexibele aansluitingen als non-firm connections), die beleidsmatig, ruimtelijk en juridisch steeds meer ruimte gaan krijgen. Netcongestie is een structureel probleem met grote ruimtelijke en juridische impact. De Energiewet en Omgevingswet bieden kaders, maar stellen ook duidelijke grenzen. Door in uitvoerbaarheidstoetsen, energieparagrafen en ruimtelijke afwegingen rekening te houden met netcapaciteit, ontstaat een stevig fundament voor toekomstbestendige gebiedsontwikkeling in Nederland.
Heeft u te maken met netcongestie in uw gebiedsontwikkeling? Wilt u juridisch advies over de mogelijkheden binnen de Omgevingswet en de Energiewet? Neem dan contact op met onze specialisten in omgevingsrecht en energierecht. Wij helpen u graag verder met strategisch juridisch advies dat aansluit bij uw praktijk.
Elzelou Grit is advocaat en vennoot bij Yspeert advocaten. Elzelou is specialist in omgevingsrecht met een sterke focus op energievraagstukken. Zij adviseert overheden en bedrijven bij complexe vergunningtrajecten, wind- en zonneparken, en vestiging van energie-intensieve industrie. Dankzij haar ervaring aan zowel publieke als private zijde, haar Grotius-opleiding en haar strategisch inzicht, biedt zij juridisch houdbare én praktisch uitvoerbare oplossingen.Elzelou combineert zij diepgaande vakkennis met bestuurlijke sensitiviteit, waardoor zij cliënten effectief begeleidt in procedures en beleidsontwikkeling.
Team energierecht:
Neem contact op
.webp)
