Noodverordeningen Veiligheidsregio's en Spoedwet Corona

Inmiddels hebben we al enige weken te maken met het coronavirus en de noodverordeningen. Er komt steeds meer weerstand tegen de genomen maatregelen in die noodverordeningen. Om die reden is de Spoedwet Corona aanstaande. In deze blog schetsen wij kort de juridische grondslag van de noodverordeningen en gaan we in op de ontwikkelingen rond de Spoedwet Corona.

Het Coronavirus is een virus dat valt in categorie A (de hoogste categorie) van infectieziekten. Voor categorie A geldt dat het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) de regie heeft op de bestrijding van het virus (artikel 7, lid 1 Wet publieke gezondheid). Daarbij kan de minister van medische zorg de voorzitter van de Veiligheidsregio opdragen hoe de bestrijding ter hand te nemen.

Nederland heeft 25 Veiligheidsregio’s. Een Veiligheidsregio zet zich in voor de veiligheid van inwoners en bezoekers van het gebied. Het bestuur van een Veiligheidsregio bestaat uit alle burgemeesters van die Veiligheidsregio. Een Veiligheidsregio wordt doorgaans voorgezeten door de burgemeester van de grootste gemeente in die regio. Het bestuur van een Veiligheidsregio is verantwoordelijk voor het instellen en in stand houden van de brandweer, de GHOR, de voorbereiding op branden en het organiseren van de rampenbestrijding en crisisbeheersing.

De voorzitter van de Veiligheidsregio is bij dit type infectieziekten bevoegd uitvoering te geven aan bestrijdingsmaatregelen. Het gaat hierbij ook om maatregelen met betrekking tot individuele personen (bijvoorbeeld het opleggen van een verplichte quarantaine) of specifieke locaties (bijvoorbeeld het sluiten van gebouwen of terreinen).

Het gaat echter ook om maatregelen die iedereen in die Veiligheidsregio betreffen. De voorzitter van de Veiligheidsregio neemt bevoegdheden van de lokale burgemeesters over als wordt opgeschaald naar de ‘Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijdings Procedure van het type 4’ (ook wel GRIP 4) genoemd. Opschalen kan alleen als sprake is van een ramp of crisis van meer dan plaatselijke betekenis. Een crisis is een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast. De uitbraak van het Coronavirus is als een crisis aangemerkt en de Veiligheidsregio’s zijn opgeschaald naar GRIP 4. Dit betekent dat de voorzitter onder andere bevoegd is noodverordeningen vast te stellen.

Zoals gezegd voeren de voorzitters van de Veiligheidsregio’s de maatregelen uit die de minister van medische zorg aan hen opdraagt. In dat kader hebben alle veiligheidsvoorzitters per Veiligheidsregio noodverordeningen vastgesteld.

Een noodverordening is een algemeen verbindend voorschrift. Dit betekent dat een ieder binnen het grondgebied van de Veiligheidsregio zich aan de noodverordening dient te houden. Bepalingen die zijn opgenomen in de noodverordening mogen niet in strijd zijn met de Grondwet. Het is wel mogelijk dat in de noodverordening bepalingen zijn opgenomen waarbij van andere wettelijke voorschriften wordt afgeweken.

Er zijn drie manieren waarop een noodverordening kan worden gehandhaafd:

1) De politie maakt een proces-verbaal op. De overtreder kan dan kiezen tussen het betalen van de boete of behandeling van de zaak door een rechter;
2) een ‘buitengewoon opsporingsambtenaar’ (boa) heeft de bevoegdheid om bestuurlijke strafbeschikkingen uit te vaardigen;
3) de voorzitters van de Veiligheidsregio zijn bevoegd tot opleggen van lasten onder bestuursdwang of dwangsom.

Last onder bestuursdwang en last onder dwangsom
Ad 1) De noodverordening kan worden gehandhaafd door de politie. Het overtreden van een noodverordening is namelijk strafbaar gesteld in art. 443 van het Wetboek van Strafrecht. Overtredingen worden in dat geval strafrechtelijk afgedaan (artikelen 257a en 257b Wetboek van Strafvordering). Overigens is de politie ook bevoegd om, als de overtreding met het proces-verbaal niet wordt beëindigd, over te gaan tot fysieke feitelijke handhaving (denk aan het feitelijk sluiten van horeca of het uiteendrijven van een groep personen).

Ad 2) Ook handhaving door middel van een bestuurlijke strafbeschikking is mogelijk. In dat geval wordt een bestuurlijke strafbeschikking uitgevaardigd door een boa. Een bestuurlijke strafbeschikking is een punitieve (bestraffende) sanctie. De grondslag voor een bestuurlijke strafbeschikking staat in artikel 257ba Wetboek van Strafvordering. Aan een bestuurlijke strafbeschikking hoeft geen waarschuwing vooraf te gaan.

Ad 3) Een last onder bestuursdwang en een last onder dwangsom zijn herstelsancties waarbij de overtreder de overtreding geheel of gedeeltelijk dient te herstellen/beëindigen. Herstelt/beëindigt de overtreder de overtreding niet bij een last onder dwangsom, dan heeft de voorzitter van de Veiligheidsregio de bevoegdheid om zelf feitelijk over te gaan tot het ongedaan maken van de overtreding (bijvoorbeeld door het sluiten van een pand) en de kosten daarvan te verhalen op de overtreder. Een last onder dwangsom is een verplichting tot het betalen van een geldsom, tenzij de overtreding tijdig ongedaan wordt gemaakt/beëindigd. Last onder bestuursdwang en last onder dwangsom mogen niet gelijktijdig worden opgelegd. Wel kan eerst bestuursdwang worden opgelegd en vindt de overtreding daarna nog steeds plaats dan kan een last onder dwangsom worden opgelegd. Deze laatste mogelijkheid is in gevoerd met de Tijdelijke wet COVID-19 Justitie en Veiligheid (d.d. 8 april 2020, artikel 34). Deze wet trad met terugwerkende kracht tot en met 16 maart 2020 in werking (Staatsblad 2020/126).

Wanneer de noodverordeningen kritisch worden bekeken, worden het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer, het recht op godsdienstvrijheid en het huisrecht beperkt. Er bestaat op dit moment discussie over de rechtmatigheid van de noodverordening gelet op de inperking van deze grondrechten en de (ondemocratische) wijze van totstandkoming.

De wetgever is daarom bezig met het opstellen van een spoedwet waarin de bepalingen uit de noodverordening worden neergelegd in een wet. Er is nog geen wetsvoorstel ingediend. Wij houden u op de hoogte over de voortgang van deze spoedwet.

Bij vragen over een noodverordening of over een besluit met een last onder bestuursdwang of dwangsom op basis van een noodverordening kunt u contact opnemen met Denise de Jong of Elzelou Grit.